Цас гэж юу вэ?

Агаарын дулаан 0°C-ээс доошлосон үед агаар мандалд дэгдээд байсан усны уур жижиг мөсөн талст болон газарт буудаг хур.

Дээрх хурын газрын гадаргууг хучин бууж хайлахгүй азнах тунадас[1]. Цасан ширхэг нь гадны өндөр даралтын нөлөөгүй учир зөөлөн байна.

Цасан ширхэг

Цасан ширхэг нь агаар мандалд үүлэнд үүссэн мөсний талсууд болно. Том хэмжээтэй, сайн талсжисан цасан ширхэгүүд нь хавтгай, ойролцоогоор тэгш хэмт 6 талтай байна. Ховорхон тохиолдолд, -2 °C хүйтэнд, 3 талт цасан ширхэгүүд үүсэж болно [2]. Гэхдээ цасан ширхэгийн хэлбэрт, уг талстыг үүсэх үеийн температур, чийгшилт чухал нөлөөтэй тул ихэнхи тохиолдолд цасан ширхэгүүд нь зөв бус хэлбэртэй байдаг. Мөн баганалаг, зүүлэг, хавтгай хэлбэртэй ширхэгүүд байна.

6 талт ширхэгүүд 0 °C-ээс -3 °C-т, зүүлэг болон баганалаг хэлбэртэй ширхэгүүд -5 °C-аас -10 °C-д, илүү хүйтэн температурт (-10 °C-аас -22 °C) дахин 6 талт ширхэгүүд үүснэ.

Цасны тухай сонирхолтой баримт

Цас бол ердөө хөлдсөн усны жижиг хэсгүүд юм. Үүлэнд байх усны уур агаарт хөвж буй тоос эсвэл тоосонцор дээр хөлдөж эхэлдэг. Хөлдсөн хэсгүүд нь мөсөн талст үүсгэнэ.

Гэхдээ энд хамгийн сонирхолтой зүйл бий:

Ямар ч хоёр цасан ширхэг адилхан байдаггүй! 

Цасан ширхэг бүрийн хэлбэрийг агаарын чийгшил болон хүйтний хэмжээ тодорхойлдог.

Цасны тухай таны мэдэхгүй 8 сонирхолтой баримт! 

Монголчууд бид өвөл цас, хүйтэнтэй ойр өссөн ард түмэн. Гэхдээ цасны талаар бидний төсөөлж ч байгаагүй сонирхолтой баримтууд бий шүү! Хэдхэн минут зав гаргаад цасны тухай шинэ зүйлс мэдэж аваарай.

1. Цас үнэндээ цагаан биш!

Цасан ширхэг нь тунгалаг мөс. Бодит байдал дээр цас ямар ч өнгөгүй, харин нарны гэрэл цасан ширхэгээр дамжин сарнихад бидний нүдэнд цагаан харагддаг юм. Харин зузаан цас хуримтлах тусам бага зэрэг цэнхэр туяа татдаг гэдгийг анзаарч байсан уу?

2. Хүйтэн өдөр цас шажигнадаг шалтгаан нь юу вэ?

-10°C-аас доош хүйтрэхэд цас гишгэхэд шажигнасан чимээ гардаг. Учир нь мөсөн талстууд хоорондоо хагарч бутрах явцад энэ чимээ гардаг аж. Харин дулаан өдөр энэ чимээ багасдаг эсвэл бүр гарахгүй.

3. Цасны үнэр гэж байдаг уу?

Та хэзээ нэгэн цагт “цасны үнэр” гэж ярьж байсан биз дээ? Энэ үнэр нь үнэндээ агаарын хүйтэн температурт бохирдол багасаж, хүчилтөрөгч болон азот илүү мэдрэгдэхэд үүсдэг гэнэ. Тиймээс цас орох үед агаар цэвэрхэн санагддаг юм.

4. Хамгийн их цас орсон газар хаана вэ?

Япон улсын Аомори хот жилд дунджаар 8 метр цас унадаг гэдгийг мэддэг хүмүүс цөөхөн. Харин Монголд хамгийн их цас ордог бүс нутаг бол Хөвсгөл болон Архангай аймгууд. Зарим жилд эдгээр бүс нутагт 2 метр хүртэл цас хурах тохиолдол бий.

5. Монголчууд цасыг хэдэн янзаар нэрлэдэг вэ?

Монгол хэлний баялагийг цасны олон нэршлээс харж болно:

Цан – Хүйтэн уур агаарт хөлдөж, мод, өвс, хана, дээвэрт тогтсон мөсөн талст

Хялмаа – Маш жижиг ширхэгтэй зөөлөн цас

Жавар – Хүйтэн жихүүн салхитай цас

Цас лавсах – Их хэмжээний, жигдхэн хөнгөн цас орох

Монголчууд байгалийн үзэгдлийг бие даасан нарийн үгээр илэрхийлж чаддаг цөөн үндэстний нэг.

6. Хамгийн том цасан ширхэг 38 см байсан!

1887 онд АНУ-ын Монтана мужид 38 см өргөнтэй цасан ширхэг бүртгэгдсэн байна. Та одоо гадаа гарч жижигхэн цасан ширхэгийг харьцуулаад бодоод үз дээ. Яг л таваг шиг том цасан ширхэг унана гээд төсөөлөхөд ч сонин байна шүү! 

7. Монголын цасны давхарга дэлхийн уур амьсгалд нөлөөлдөг

Монгол орны цасны давхарга сэрүүн уур амьсгалын бүсийн салхины урсгал болон хойд мөсөн туйлын температурт нөлөөлдөг нь эрдэмтдийн судалгаагаар батлагдсан. Цас их хэмжээгээр хайлах нь глобал дулааралд шууд нөлөөлдөг учир Монголын цаг уур дэлхийн уур амьсгалд чухал байр суурь эзэлдэг байна.

8. Та цасан дээр алхахдаа энерги зарцуулдгаа мэдэх үү?

Шинэхэн цасан дээр алхахад 2 дахин их энерги зарцуулдаг гэнэ. Учир нь цас зөөлөн тул алхахад таны хөл бүрэн тулж, хөлийн булчин их ажилладаг. Харин хуучирсан, нягтарсан цасан дээр алхахад арай бага энерги зарцуулна. Тиймээс өвөл алхах нь калори шатаах сайхан арга юм шүү!